Hoofdstuk 7

AFRIKA IN DE GREEP VAN DE SLAVENHANDEL
(ca. 650 – ca. 1900)

Al vanaf het begin van de geschiedschrijving spreekt men over slavernij. Iemand die tot slaaf gemaakt is, heeft geen rechten en wordt behandeld alsof hij het eigendom is van een ander mens. De slavenhandel en slavernij zijn gruwelijke en onmenselijke praktijken die gezorgd hebben voor veel lijden.

Slavernij komt over de hele wereld voor: zowel in het oude Egypte, het oude Griekenland of het Romeinse Rijk maar ook in het Middeleeuwse Europa en in Arabische, Turkse, Aziatische en Amerikaanse culturen maakt men mensen tot slaaf. Ook vandaag nog zijn er mensen die als slaaf moeten leven zelfs al is het houden en verkopen van slaven wereldwijd verboden.

We bekijken en vergelijken in dit hoofdstuk de Arabische slavenhandel en de trans-Atlantische slavenhandel.

DE ARABISCHE SLAVENHANDEL (ca. 650 – ca. 1900)

Europeanen ?

Er worden dan inderdaad ook Europeanen als slaaf verkocht . Historici denken dat er 1 tot 2,5 miljoen Europeanen tot slaaf gemaakt zijn in de Arabische en Ottomaanse Rijken.

Zo is er het devşirme-systeem dat jonge christelijke jongens uit de Balkan als ‘belasting’ bij hun familie weghaalt. Zij worden meestal soldaat bij de Janitsaren, een speciale goed getrainde afdeling van het Ottomaanse leger.

De Tataren uit de Krim zorgen dan weer voor Oost-Europese slaven. In hun buurlanden Polen, Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland maken ze jacht op Slavische boeren die ze tot slaaf maken. Ze noemen dit ‘Het oogsten van de steppe’.

Als er West-Europeanen tot slaaf gemaakt worden, dan is dat vaak nadat ze gevangen zijn genomen door de Barbarijse zeerovers. Dat zijn Noord-Afrikaanse zeerovers die rijke koopvaardijschepen overvallen, de koopwaar aanslaan en de bemanning als slaaf verkopen. Soms vallen ze ook kustdorpen aan en nemen de bevolking mee.

Vooral Afrikanen !

De meeste slachtoffers komen echter uit Afrika. Doordat de Arabische slavenhandel al in de 7de eeuw begint en meer dan 1000 jaar duurt, doordat het gebied waarbinnen de slavenhandel zich afspreelt erg groot is en doordat de slavenhandel in die tijd niet erg gereguleerd verliep, is het moeilijk een precies aantal te geven. Onderzoekers schatten echter dat het aantal Afrikanen dat het slachtoffer is geworden van de Arabische slavenhandel tussen de 7 en de 15 miljoen ligt.

Men verwerft de slaven vooral op 3 manieren:

– na het veroveren van Afrikaanse rijken eist men van de overwonnen volkeren vaak een jaarlijkse levering van mensen die men dan tot slaaf maakt;

– de Arabische slavenhandelaren voeren gewelddadige overvallen uit op Afrikaanse dorpen waarbij zij heel wat inwoners gevangen nemen en op de slavenmarkt verkopen;

– men koopt de slaven van plaatselijke Afrikaanse heersers. Die voeren soms ook oorlog tegen elkaar en nemen daarbij gevangenen die ze daarna aan de Arabische slavenhandelaars verkopen. Soms gebeurt dat trouwens ook zonder dat er oorlog is en is het een manier waarop de heersers zich verrijken.

Daarna worden de tot slaaf gemaakte Afrikanen naar de havens van de Middellandse Zee en de Rode Zee gebracht. Ze moeten daarbij soms meer dan 2000 km te voet lopen. Ze doen er één tot drie maanden over. Sommige slavenkaravanen trekken bovendien door de Sahara. De tocht is dan ook extreem zwaar en vaak dodelijk: bijna een vijfde van hen sterft onderweg.

Vrouwen worden meestal ingeschakeld in het huishouden of als seksslavin (in een harem bv.). Mannen werken in de landbouw en de mijnen, moeten vechten als soldaat of worden als eunuch (een gecastreerde man) opgenomen aan het hof of bij rijke families waar ze dan gebruikt worden als harembewaker, leraar, secretaris, …

QUIZ

DE TRANS-ATLANTISCHE SLAVENHANDEL (ca. 1500 – ca. 1850)

In het recent ontdekte Amerika heeft men nood aan nieuwe arbeidskrachten. De lokale inwoners sterven namelijk massaal aan Europese ziektes, door geweld, dwangarbeid en hongersnood. Van de 25 miljoen mensen in het Aztekenrijk als de Spanjaarden er in 1519 aankomen zijn er 80 jaar later maar 2 miljoen meer over. Er komen ook wetten die de Indiaanse bevolking beschermen. Zo mogen ze niet meer tot slaaf gemaakt worden.

Dit alles zorgt ervoor dat er een groot tekort aan goedkope arbeiders ontstaat. En dus beginnen de Spanjaarden (vooral Caribisch gebied en Centraal-Amerika) en de Portugezen (vooral Brazilië) rond 1550 volop tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika in te voeren om het werk op de plantages, op de boerderijen en in de mijnen gedaan te krijgen.

Rond diezelfde tijd stichten onder meer de Engelsen, de Fransen en de Spanjaarden ook nederzettingen en later kolonies in Noord-Amerika. Vanaf de 17de eeuw worden ook hier duizenden Afrikanen als slaaf aan het werk gezet. 

Onderzoekers schatten het aantal Afrikanen dat gedwongen wordt om in de Amerika’s te gaan werken op 12,5 miljoen mensen. Doordat men in de havens (meestal) bijhoudt wat de handelswaar (ook mensen dus) is die vervoerd wordt, kan men vrij nauwkeurige schattingen maken. Op basis van diezelfde gegevens, denkt men dat gemiddeld 15% van de gevangenen sterft tijdens de overtocht.

Trans-Atlantische slavenhandel: aantal mensen dat inscheept als gevangene op de slavenschepen

Trans-Atlantische slavenhandel: aantal gevangenen dat afgeleverd wordt

VERSCHILLEN EN GELIJKENISSEN

Trans-Atlantische slavenhandel

Driehoekshandel

De handel in slaven werd zo efficiënt mogelijk georganiseerd om de winst te kunnen maximaliseren. Het was daarbij van belang om de schepen nooit leeg te laten varen want dan brengen ze namelijk niets op.

De schepen die uit Europa naar Afrika afreizen zijn dan ook volgeladen met textiel, metaal, vuurwapens en buskruit. Zaken die men in Afrika met de plaatselijke heersers en de Arabische slavenhandelaren wou ruilen voor Afrikanen die tot slaaf gemaakt zijn en voor ivoor en goud.

Eens het schip overvol gevangenen zit, begint de overtocht van Afrika naar Amerika. Daar werden de slaafgemaakten dan verkocht om te werken op de plantages, boerderijen of in de mijnen.

Met de opbrengst van de verkoop werden luxegoederen gekocht zoals katoen, suiker, koffie, tabak, … die dan weer door de schepen naar Europa werden gevoerd. 

Daarna kon het schip aan zijn volgende reis beginnen. Als je de route van deze schepen op een werldkaart uitzet, dan zie je een driehoek. Daarom wordt dit de driehoekshandel of de driehoeksvaart genoemd.

Abolitionisme

De abolitionisten (van het Engelse woord ‘abolition’ of afschaffing) zijn mensen die zich inzetten voor het afschaffen van de slavernij. De eerste abolitionistische verenigingen ontstaan eind 18de eeuw in het Britse Rijk, in Frankrijk en in de Verenigde Staten.

Zo wordt in 1787 in Londen de Society for Effecting the Abolition of the Slave Trade opgericht. Ze voeren actie door lezingen te organiseren, boeken uit te geven, pamfletten te verdelen (zie de afbeelding bij ‘Onmenselijke reisomstandigheden) en petities te organiseren. Zo willen ze wetten laten aannemen om de slavenhandel te laten verbieden.

Ze richten zich eerst alleen maar op de slavenhandel en vragen (nog) niet om de slavernij te verbieden. Omdat de economie voor een deel afhing van de gratis arbeid van de tot slaaf gemaakte Afrikanen, waren ze bang dat er teveel tegenstand zou zijn. Door zich te concentreren op de onmenselijke slavenhandel, hoopten ze een brede steun te krijgen. Door de slavenhandel af te schaffen, zou ook de groei van de slavernij vertragen dachten ze. 

Nadat het Britse parlement in 1807 een wet stemt die de slavenhandel verbiedt door bv. een boete van 100 pond te heffen voor elke tot slaaf gemaakte die met een Brits schip vervoerd werd, gaat de beweging een stap verder en beginnen ze ook actie te voeren tegen de slavernij op zich. Het duurt nog tot 1833 voor de slavernij verboden wordt in de Britse kolonies.

In Frankrijk verlopen de zaken iets anders. In 1788 vlak voor de Franse revolutie, ontstaat daar de ‘Société des amis des Noirs’. Zij vragen meteen de volledige afschaffing van de slavernij. In 1794 keurt de Nationale Conventie (het parlement van de Franse Revolutionairen) al een wet goed die de slavernij afschaft. Als Napoleon aan de macht komt, dan schaft hij de wet echter af en wordt slavernij weer toegelaten. Het is uiteindelijk pas in 1848 dat de slavernij in Frankrijk en de Franse kolonies definitief wordt afgeschaf. 

Ook in de Verenigde Staten ontstaat de beweging die de slavernij wil afschaffen rond het einde van de 18de eeuw. De abolitionisten vinden vooral gehoor in de noordelijke staten. In 1808 komt er een wet die de invoer van nieuwe tot slaaf gemaakte mensen verbiedt. Mensen die binnen de Verenigde Staten als slaaf geboren waren mogen wel nog verkocht worden. De afschaffing van de slavernij is, anders dan veel mensen denken, niet de aanleiding voor de Amerikaanse burgeroorlog maar speelt wel een belangrijke rol in deze oorlog. Het is dan ook pas in 1862, tijdens de Amerikaanse burgeroorlog, dat de slavernij afgeschaft wordt in de VS (en dan nog niet eens overal).