Hoofdstuk 7
AFRIKA IN DE GREEP VAN DE SLAVENHANDEL
(ca. 650 – ca. 1900)
Al vanaf het begin van de geschiedschrijving spreekt men over slavernij. Iemand die tot slaaf gemaakt is, heeft geen rechten en wordt behandeld alsof hij het eigendom is van een ander mens.
Slavernij komt over de hele wereld voor: zowel in het oude Egypte, het oude Griekenland of het Romeinse Rijk maar ook in het Middeleeuwse Europa en in Arabische, Turkse, Aziatische en Amerikaanse culturen maakt men mensen tot slaaf.
We hebben het eerst over de Arabisch-Afrikaanse slavenhandel en daarna bekijken we de trans-Atlantische slavenhandel.
DE ARABISCH-AFRIKAANSE SLAVENHANDEL
De slavenhandel door de Sahara bestaat al van in de oudheid maar krijgt vanaf de 7de eeuw een forse impuls door de Islamitische verovering van verschillende Afrikaanse Rijken. In ruil voor vrede eist men van de overwonnen volkeren vaak een jaarlijkse levering van mensen die men dan tot slaaf maakt.
Men schat dat er tussen de jaren 650 en 1920 tussen de 10 tot 17 miljoen Afrikanen als slaaf worden weggevoerd. Een deel van deze mensen komt terecht in landen rond de Indische Oceaan maar het grootste deel van hen wordt naar de Arabische of Ottomaanse gebieden gevoerd.
Er zijn ook Europeanen die daar als slaaf verkocht worden. Historici denken dat er zeker 1 tot 2,5 miljoen Europeanen tot slaaf gemaakt worden in de Arabische en Ottomaanse Rijken.
Zo is er het devşirme-systeem dat jonge christelijke jongens uit de Balkan als ‘belasting’ bij hun familie weghaalt. Zij worden meestal soldaat bij de Janitsaren, een speciale goed getrainde afdeling van het Ottomaanse leger.
De Tataren uit de Krim zorgen dan weer voor Oost-Europese slaven. In hun buurlanden Polen, Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland maken ze jacht op Slavische boeren die ze tot slaaf maken. Ze noemen dit ‘Het oogsten van de steppe’.
Als er West-Europeanen tot slaaf gemaakt worden, dan is dat vaak nadat ze gevangen zijn genomen door de Barbarijse zeerovers. Dat zijn Noord-Afrikaanse zeerovers die rijke koopvaardijschepen overvallen, de koopwaar aanslaan en de bemanning als slaaf verkopen. Soms vallen ze ook kustdorpen aan en nemen de bevolking mee.
Kaart met de belangrijke slavenmarkten en slavenroutes voor de Arabisch-Afrikaanse slavernij (grenzen zijn die van vandaag). Bron: © Wikipedia.
Vooral Afrikanen
De meeste slachtoffers komen echter uit Afrika. De slavenkaravanen trekken door de Sahara naar de havens van de Middellandse Zee en de Rode Zee. De tot slaaf gemaakte Afrikanen moeten soms meer dan 2000 km te voet lopen. Ze doen er één tot drie maanden over. Bijna een vijfde van hen sterft onderweg.
Slavenmarkt – “Al-Hârith, qui cherche à acheter un esclave, se fait flouer par Abû Zayd qui lui vend son fils” – Miniatuur en kalligrafie van Yahya ibn Mahmûd al-Wâsitî (1237, Irak). © Bibliothèque nationale de France
Het zijn vaak vrouwen die bestemd zijn voor huisarbeid, als bijzit of als lid van een harem. Mannen doen dienst als soldaat, als werkkracht in de landbouw of worden als eunuch opgenomen aan het hof.
QUIZ
Buste van Ibn Khaldun aan de ingang van de Kasbah in Bejaia, Algerije
“Toen de Abassidische staat in de 13de eeuw ten val werd gebracht door de inval van de heidense Tataren, was het Gods genade dat Hij het geloof redde en de eenheid van de moslims herstelde. Hij deed dit door de moslims, vanuit deze Turkse natie en vele andere grote stammen, heersers te sturen om hen te verdedigen. Hij stuurde ook loyale helpers vanuit het ‘Huis van de Oorlog’ naar het ‘Huis van de Islam’ als slaven, een goddelijke signaal. Zij leerden door middel van slavernij glorie en zegen kennen en waren blootgesteld aan de goddelijke voorzienigheid. Genezen door de slavernij gaan zij over op de Islamitische religie met de onwrikbare vastberadenheid van ware gelovigen en tevens met nomadische deugden die niet bezoedeld zijn door ontaarding, niet verlaagd door beschaafde levenswijzen, hun bezieling niet gebroken door overdadige luxe.”
(Uit: “Al-Muqadimmah of de introductie tot de Kitābu l-ʻibar (Verslag van de oorsprong en de geschiedenis van de Arabieren)” door Ibn Khaldun in 1377)
MEER WETEN?
De zijderoute
Wil je meer te weten komen of de zijderoute? Bekijk dan dit grappige filmpje van Crash Course op YouTube. Op enkele minuten kom je op een leuke manier te weten wat er zo belangrijk was aan de zijderoute.
Marco Polo – Il Milione
Na zijn terugkeer uit het Verre Oosten, komt Marco Polo terecht in een gevangenis in Genua. Daar ontmoet hij de schrijver Rustichello. Samen schrijven ze zijn reisverhalen op en brengen het boek uit onder de titel Il Milione (in het Nederlands: De wonderen van de Oriënt). Het boek heeft veel succes. Al vanaf het begin twijfelen heel wat mensen echter aan de echtheid van de verhalen. Vandaag gaat men er van uit dat Marco Polo wel degelijk aan het hof van Koeblai Khan is geweest maar dat hij zijn boek heeft aangevuld met (soms verzonnen) verhalen die hij van andere reizigers gehoord had. Klik hier om delen van het boek te bekijken of te lezen.DE TRANS-ATLANTISCHE SLAVENHANDEL
De Portugezen gebruiken al vanaf 1455 Afrikaanse slaven op de suikerrietplantages op Madeira en in Portugal.
In het recent ontdekte Amerika heeft men nood aan nieuwe arbeidskrachten. De lokale inwoners sterven namelijk massaal aan Europese ziektes, door geweld, dwangarbeid en hongersnood. Van de 25 miljoen mensen in het Aztekenrijk als de Spanjaarden er in 1519 aankomen zijn er 80 jaar later maar 2 miljoen meer van over. Er komen ook wetten die de Indiaanse bevolking beschermen. Zo mogen ze niet meer tot slaaf gemaakt worden.
Dit alles zorgt ervoor dat er een groot tekort aan goedkope arbeiders ontstaat. En dus beginnen de Spanjaarden rond 1550 volop slaven uit Afrika in te voeren om het werk in de mijnen en op de boerderijen toch gedaan te krijgen.
Wezens zonder ziel
QUIZ
TERUGVAL VAN DE INTERNATIONALE HANDEL
Strenger klimaat
In het begin van de 14de eeuw breekt de Kleine Ijstijd aan. Gemiddeld daalt de temperatuur in West-Europa dan met 1 tot 2 graden. Dat zorgt ervoor dat heel wat oogsten mislukken waardoor er soms zelfs hongersnood heerst.
Pest
Door de handelscontacten met het Verre Oosten kwamen reizigers (en meereizende dieren) ook in contact met nieuwe ziektes. Een van de meest dodelijke was de pest of de Zwarte Dood. Deze plaag, die meestal werd overgebracht door de beet van besmette vlooien, zorgde in het midden van de 14de eeuw voor de dood van 1 op 3 Europeanen.
Verbrokkeling Mongoolse Rijk
Het Mongoolse Rijk viel uiteen in 1294 na de dood van Koeblai Khan (1215-1294), de kleinzoon van Dzjengis Khan. Daardoor werd de zijderoute weer onveiliger, wat de handel met Europa vanaf het begin van de 14de eeuw moeilijker maakte.
Opkomst Osmaanse Rijk & Val Constantinopel
Op het einde van de 13de eeuw sticht Sultan Osman I een klein vorstendom in Anatolië. Het is het begin van het Osmaanse Rijk dat uiteindelijk het Byzantijnse of Oost-Romeinse Rijk (hoofdstad: Constantinopel) verslaat. Het ontstaan van het nieuwe Rijk zorgt ervoor dat heel wat handelsroutes in het midden Oosten geblokkeerd worden. Bovendien vragen de vele lokale machthebbers over wiens grondgebied men moet reizen, vaak hoge belastingen wat de handelswaar erg duur maakt.In hoofdstuk 2 vertellen we je meer over de opkomst, de bloei en het verval van het Osmaanse Rijk.
MEER WETEN?
De Zwarte Dood
Wil je meer te weten komen over hoe de pest of de zwarte dood verschrikkelijk huis hield in Europa in het midden van de 14de eeuw? Bekijk dan deze Teleac-documentaire over de pest in Europa.
Decamerone – Vlaamse Miniatuur.
Klik hier voor een afbeelding van de volledige pagina.