Hoofdstuk 14

DE HEKSENVERVOLGING (ca. 1450 – ca. 1750)

EUROPA IN DE GREEP VAN ONVERDRAAGZAAMHEID

Het geloof in heksen, tovenaars en hekserij is van alle tijden en komt over de hele wereld voor. Al eeuwen gelooft men dat sommige mensen de toekomst kunnen voorspellen, zieken wonderbaarlijk kunnen genezen en magische krachten hebben.

In sommige culturen en op sommige momenten zijn die heksen gerespecteerde leden van de maatschappij, elders leven ze aan de rand van de gemeenschap of worden ze opgejaagd.

In Europa gaat men vanaf de tweede helft van de vijftiende eeuw op grote schaal heksen vervolgen. Men schat dat er tussen 1450 en 1750 tussen de 30.000 tot 60.000 heksen gedood werden. De meerderheid van de slachtoffer zijn vrouwen.

Voordien, in de middeleeuwen, zijn er af en toe heksenprocessen. Als de oogst mislukt of een kind sterft, dan wordt er al eens iemand als zondebok aangeduid. Die processen verlopen echter zoals normale processen en de straf is meestal een boete of, in het ergste geval, verbanning.

Op het einde van de middeleeuwen begint de kerk hekserij gelijk te stellen aan duivelaanbidding. Als paus Innocentius VIII tenslotte in 1484 een officieel document uitbrengt waarin hij oproept om heksen en magiërs streng aan te pakken, breekt een echte heksenvervolging uit. De paus laat dan ook martelingen toe om mensen tot bekentenissen te dwingen.

Anna Vögtlin uit Bischoffingen (Breisgau) wordt als heks voor de muren van Willisau verbrand. Er werd gezegd dat ze heilige hosties had gestolen. Afbeelding uit de Luzerner Bilderchronik (1513) van Diepold Schilling

OORZAKEN

De vervolging kent een hoogtepunt in de 16de en de 17de eeuw. Dat komt door:

Oorlog

De verschillende heersers liggen voortdurend met elkaar in conflict en trekken tegen elkaar ten strijde. Die oorlogen zorgen voor onveiligheid en voor minder overheidscontrole (meer angst, meer corruptie bij politie en justitie, …).

Onverdraagzaamheid

Bijgeloof en zeker ‘duivels’ bijgeloof wordt niet meer getolereerd. Wie betrapt wordt kan rekenen op een strenge straf.

Nieuwe rechtsregels

Nieuwe rechtsregels zorgen voor extra mogelijkheden.

Zo wordt foltering (verscherpt verhoor) vanaf dan toegestaan om bekentenissen te krijgen.
De bewijslast komt volledig bij de beschuldigde te liggen.
Het talio-principe is afgeschaft. Tot dan kon je gestraft worden als je iemand onterecht beschuldigde. Meestal kreeg je dan zelf de straf die je de andere had willen zien ondergaan.

Klimaatverandering

In heel West- en Midden-Europa wordt het kouder in de tweede helft van de 16e eeuw. Dit zorgt voor meer stormen, hagel, langere winters … Deze ‘onverklaarbare’ weersomstandigheden leiden dan weer tot misoogsten, een stijging van de voedselprijzen, ondervoeding en epidemieën.

EINDE VAN DE HEKSENVERVOLGING?

Op het einde van de 17de eeuw worden heksenvervolgingen een uitzondering omdat

de wetenschap geëvolueerd is en men het onverklaarbare niet langer als hekserij ziet;
de rechtbanken foltering verbieden en duidelijk bewijs eisen voor men veroordeeld kan worden.

Helaas worden ook vandaag nog mensen als heks vervolgd. De oorzaken zijn nog altijd grotendeels dezelfde als toen:

een zwakke / corrupte administratie en politie;
weinig kwalitatief onderwijs, …

ACTUELE VOORBEELDEN

Deze YouTube-video’s geven je enkele hedendaagse voorbeelden van hoe hekserij in sommige gemeenschappen deel uitmaakt van het dagelijkse leven maar ook vandaag nog heel wat mensen (vooral vrouwen) het slachtoffer worden van onterechte beschuldigingen van ‘hekserij’.

‘Witchcraft’ in Africa. Reportage over vrouwen uit de Centraal Afrikaanse Republiek die van hekserij beschuldigd worden © TRT World

‘Witchcraft: India’s Deadly Superstition’. Reportage over Birubala Rabha, een Indische vrouw die al jaren de heksenvervolging in India bestrijdt. © The New York Times

‘Mexican Witchcraft’. Reportage over hoe hekserij en zwarte magie actief beoefend worden in Mexico © National Geographic

‘Possession and Witchcraft / Islam’. Uiteenzetting van Khola Hassan over hoe de islam kijkt naar ‘hekserij’, ‘djinns’ of het ‘boze oog’. © National FGM Centre

‘Meet Brooklyn’s Voodou Queen: Edeline St. Armand’. Reportage over Voodoo en hoe Voodoo-rituelen belangrijk zijn voor de Haïtiaanse gemeenschap in de VS. © Vice

MEER WETEN?

De Waag van Oudewater

Als je in de 16de en 17de eeuw van hekserij beschuldigd wordt, dan is de kans groot dat je het niet overleeft. Door je te folteren, kan men je zowat alles laten bekennen: zelfs misdaden die je niet begaan hebt.

In Oudewater bevindt zich echter een weegschaal die gebruikt wordt om te zien of je een heks bent of niet. Als je volgens je lengte te licht bent, dan ben je een heks; weeg je genoeg, dan word je vrijgesproken. Mensen die beschuldigd worden van hekserij, willen dan ook maar al te graag gewogen worden.

Wil je een interessante en goed gebrachte samenvatting zien van wat de heksenvervolging in onze streken betekent? Dan moet je zeker kijken naar dit filmje van ‘het verleden van Utrecht’. Klik hier om de video te starten.

Afbeelding bij een video van Crash Course op YouTube: Witchcraft: Crash Course European History #10 © John Green / Crash Course

Heksen en Hekserij in Europa

Wil je meer weten over hekserij en hoe de Europeanen daarover dachten tijdens de 15de, 16de en 17de eeuw? John Green geeft je, zoals steeds, het hele verhaal.

Waar komt het idee van hekserij vandaan, waarom zo vaak vrouwen als zondebok behandeld werden en wat tot de grote heksenvervolgingen leidde. Kijk je mee naar dit Crash Course filmpje? Klik hier als je je graag laat uitdagen.