Hoofdstuk 12
DE NEDERLANDEN ONDER KAREL V (1515 – 1555)
DE NEDERLANDEN: VAN BOURGONDIËRS NAAR HABSBURGERS
Karel V wordt geboren in 1500 in het Prinsenhof in Gent. Hij is amper 6 als Filips de Schone, zijn vader, overlijdt. Omdat hij nog te jong is om te regeren, neemt zijn tante die taak enkele jaren op zich.
Als Karel 15 wordt, verklaart men hem oud genoeg om landsheer van de Nederlanden te worden. Beetje bij beetje groeit het gebied waarover hij heerst tot “zijn rijk zo groot is dat de zon er nooit in ondergaat“.
Het rijk waarover Karel V regeert is het resultaat van de ambitieuze plannen van zijn grootvader Maximilaan van Oostenrijk. Die maakt door een slimme huwelijkspolitiek het Habsburgse vorstenhuis tot één van de belangrijkste in Europa.
Portret van Keizer Karel V met hond door Jakob Seisenegger (1532),
Kunsthistorischer Museum, Wenen
Karel V zet die ambitieuze politiek verder en bouwt vanaf de jaren ’20 van de 16de eeuw aan de groei van zijn rijk:
- hij erft via zijn vader Filip de Schone de Nederlanden, Oostenrijkse erflanden en Franche-Comté en via zijn moeder Johanna de Waanzinnige Aragon, Castilië en de kolonies.
- hij wordt verkozen tot keizer van het Duitse Rijk.
- hij verovert in het noorden de overige Nederlanden en in het oosten Lusithanië, Bohemen, Silezië, Moravië en Noord-Hongarije en in het zuiden Lombardije.
De groei van het rijk van Keizer Karel V © Bruno De Lille. Bron: Wikipedia
EENMAKING, RELIGIEUZE EENHEID EN CENTRALISATIE
Om dit grote rijk onder controle te houden, probeert Karel V voor eenheid te zorgen en de macht zoveel mogelijk te centraliseren.
Eénmaking van de Nederlanden
De Nederlanden vormen dan een geheel van aparte graafschappen en hertogdommen, waar de vorst in elk graafschap en hertogdom erkend moet worden. Elke regio heeft ook leenheerlijke banden met de Franse koning of de Duitse keizer. Karel V is als landsheer van de Nederlanden dan ook leenman van de Franse koning én de Duitse keizer.
Hij wil de macht niet meer delen en doet dat door de 17 provinciën, zoals de Nederlanden toen genoemd werden, één te maken. Hij vaardigt in 1549 een Pragmatieke sanctie (een keizerlijke wet) uit die bepaalt dat de 17 provinciën samengevoegd worden tot één vrije staat onder leiding van één koning. Bovendien mogen ze niet meer opgesplitst worden.
Religieuze eenheid
In de 16de eeuw is een staat met verschillende geloofsovertuigingen ondenkbaar. De kerk richt inquisitierechtbanken op en ketters of personen met een niet-katholieke geloofsovertuiging worden door katholieke vorsten met harde hand gestraft.
Karel V treedt vooral in de Nederlanden erg hard op. In 1523 vindt de eerste terechtstelling van protestanten plaats in Brussel. Bijeenkomsten van protestanten worden streng gecontroleerd en het bezit van verboden boeken wordt bestraft.
De keizer probeert het toenemend succes van het protestantisme te keren door steeds strengere strafwetten of plakkaten uit te vaardigen met het zogenaamde Bloedplakkaat (1550) dat de doodstraf oplegt aan alle ketters, als hoogtepunt. Hij slaagt er echter niet in de religieuze eenheid in zijn rijk te herstellen.
![Devotieprent over 2 protestanten op de brandstapel. Titelblad van de brochure "Dye histori so zwen Augustiner Ordens gemartert seyn tzu Bruxel in Probant [sic] von wegen des Evangeli" door Martin Reckenhofer (1523).](http://mijngeschiedenis.be/wp-content/uploads/2020/05/protestanten-op-brandstapel.jpg "Devotieprent over 2 protestanten op de brandstapel. Titelblad van de brochure \"Dye histori so zwen Augustiner Ordens gemartert seyn tzu Bruxel in Probant [sic] von wegen des Evangeli\" door Martin Reckenhofer (1523).")
Devotieprent over 2 protestanten op de brandstapel in Brussel. Titelblad van de brochure “Dye histori so zwen Augustiner Ordens gemartert seyn tzu Bruxel in Probant [sic] von wegen des Evangeli” door Martin Reckenhofer (1523).
Centralisatie
Hij concentreert de politieke macht bij zichzelf. Karel V gedraagt zich niet meer als een feodale heerser die rekening houdt met zijn leenmannen. Hij ziet zich als een soevereine vorst: hij is het hoogste gezag, alle macht gaat uit van hem en alle inwoners van het rijk zijn rechtstreeks aan hem onderworpen. Omdat het rijk te groot is om alleen te besturen, laat hij zich vertegenwoordigen door regenten of landvoogden. Hij stelt familieleden aan die in zijn naam mogen heersen over een deel van het rijk.Spanje
zijn vrouw Isabella van Portugal (regentes)
Portret van Isabella van Portugal door Titiaan (1548), Prado museum, Madrid, Spanje
Heilige Roomse Rijk
zijn broer Ferdinand (regent)
Portret van Keizer Ferdinand I door Hans Bocksberger de Oudere naar een schilderij van Jakob Seisenegger (midden 16de eeuw), Kunsthistorisches Museum, Wenen, Oostenrijk
Nederlanden
zijn zus Maria van Hongarije (landvoogdes)
Portret van Maria van Hongarije door het atelier van Jan Cornelisz Vermeyen (ca. 1526 – 1536), The Metropolitan Museum of Art, New York City
MISLUKKING
Zijn politiek om Europa te verenigen draait echter uit op een mislukking. Karel V moet zijn droom om een Europees Rijk onder Habsburgs gezag opgeven door geldgebrek en de constante conflicten met de Franse koning, de Paus, de Osmaanse sultan en de Duitse protestantse vorsten, die over de geloofsgrenzen heen, een alliantie met elkaar sluiten.
Als zijn broer Ferdinand in 1555 met de protestantse rijksvorsten de godsdienstvrede van Augsburg afsluit die bepaalt dat de vorsten voortaan zelf mogen kiezen welke godsdienst ze willen opleggen aan hun onderdanen, besluit een teleurgestelde Karel V troonsafstand te doen.
Hij besluit daarbij
- het Habsburgse Rijk op te splitsen in
- een Oostenrijkse tak (Oostenrijk en de veroverde gebieden in Oost-Europa)
- en een Spaanse tak (Spaanse, Italiaanse en Nederlandse gebieden).
- het rijk te verdelen tussen
- zijn broer Ferdinand (Oostenrijkse Habsburgers) en
- zijn zoon Filips II (Spaanse Habsburgers)
Troonsafstand van Keizer Karel V, wandtapijt uit het atelier Leyniers – Reydams (18de eeuw), Stadhuis Stad Brussel
MEER WETEN?
Keizer Karel V
Wil je meer te weten komen over Keizer Karel V dan ben je opnieuw aan het goede adres bij John Green van Crash Course. Hij zet een aantal zaken op een rijtje, geeft je wat leuke anekdotes en bekijkt de impact van Keizer Karel V op de geschiedenis.
Laat je uitdagen en bekijk dit Crash Course-filmpje op youtube waarin John Green je een snel, grappig maar juist beeld geeft van Keizer Karel V en zijn erfenis. Kijk mee en leer!
Fragment schilderij Keizer Karel V, © MSK, Stad Gent
De kin van Keizer Karel
Dat Keizer Karel V een grote kin had, kan je op dit portret van hem goed zien. Hij was echter niet de enige in zijn familie. Heel veel Habsburgers hebben dezelfde grote kin en terugwijkende bovenkaak. Dit had niet alleen een invloed op hun uiterlijk maar het zorgde ervoor dat ze ook moeilijk konden eten en slecht te verstaan waren.
Wellicht kwam dit door inteelt: de Habsburgers trouwden vaak binnen hun familie om hun rijk te beschermen en dat zorgde ervoor dat sommige genetische afwijkingen telkens weer versterkt werden. Uiteindelijk zorgt dit zelfs voor het uitsterven van de dynastie als de laatste Habsburgse koning van Spanje geen kinderen meer kan krijgen.
Wil je meer weten over de kin van Keizer Karel en de inteelt bij de Habsburgers? Lees dan dit artikel op VRT Nieuws.