Hoofdstuk 2
HET OSMAANSE RIJK
EEN NIEUWE GROOTMACHT ONTSTAAT
Omdat er spanningen zijn in het gebied komen ze rond de 10de eeuw naar het Westen. Ze vestigen zich in Anatolië en stichten daar van het Seltsjoekse Rijk (11de & 12de eeuw). Dat gaat ten onder door onderlinge ruzies, de strijd met de kruisvaarders en de aanvallen van het Mongoolse leger van Dzjengis Khan.
De Osmanen veroveren in 1453 het christelijke Byzantium en zorgen zo voor het definitieve einde van het Oost-Romeinse Rijk.
QUIZ
MEER WETEN?
De verspreiding van het Turks
De oorspronkelijke Turken leefden in Centraal-Azië (Siberië). Het waren nomaden. De eerste Turken die naar Europa trokken (rond de 5de eeuw), staan bekend als de Hunnen.
De Hunnen zijn berucht voor de grote verwoestingen die ze aanrichten tijdens hun veroveringstochten. De bijnaam van hun leider Attila was “de Gesel Gods”. Er bestaat trouwens nog steeds het gezegde “Waar Attila is langsgekomen groeit geen gras meer.”
De Turken die het Osmaanse Rijk stichtten, zijn Oghuz-Turken. Zij kwamen rond de 10de eeuw naar het Westen nadat er opnieuw spanningen waren in Centraal-Azië. Ze lagen aan de basis van het Seltsjoekse Rijk (11de & 12de eeuw).
Dat ging uiteindelijk ten onder aan onderling geruzie, de strijd met de kruisvaarders en de aanvallen van het Mongoolse leger van Dzjengis Khan. Het viel daarna uiteen in verschillende kleine vorstendommen. Eén ervan groeide vanaf de 14de eeuw uit tot het Osmaanse Rijk.
De oorsprong van een volk is niet altijd uit geschreven of materiële bronnen af te leiden. Gesproken bronnen vormen soms de sleutel tot het vraagstuk, taalkunde helpt je dan de oplossing voor het probleem te vinden. Als je op de kaart bekijkt welke talen verwant zijn aan het Turks, dan kan je als het ware een reis in de tijd maken …
EEN RIJK IN BLOEI (1400 – 1600) EN VERVAL (1600 – 1800)
Klik hier om het hele schilderij te zien.
HOE SLAAGT DE SULTAN ER IN ALLE MACHT NAAR ZICH TOE TE TREKKEN?
Sociaal Politiek
Sociaal Economisch
Sociaal Cultureel
De sultan stimuleert de kunst en de wetenschappen.
WAAROM VERZWAKT DE MACHT VAN DE SULTAN VANAF DE 17DE EEUW?
Sociaal Politiek
Christelijke legers winnen de controle over het westelijk deel van de Middellandse Zee en verzetten zich in het noorden. De sjitische Safawieden bedreigen voortdurend de oostelijke grenzen.
De sultan verliest bovendien zijn greep op de ambtenaren: er is minder controle en ze leggen steeds vaker zijn gezag naast zich neer. Er heerst daardoor meer en meer corruptie waardoor ook het aanzien van de sultan bij de brede bevolking verzwakt.
Sociaal Economisch
Sociaal Cultureel
QUIZ
MEER WETEN?
Venetië en het Osmaanse Rijk
Wil je meer te weten komen over de relatie tussen Europa en het Osmaanse Rijk? Bekijk dan dit grappige filmpje van Crash Course op YouTube(in het Engels). Op enkele minuten leer je op een leuke manier heel wat bij over de contacten die er waren tussen Venetië en de Osmanen (en waarom de Venetianen heiligen verstopten onder een lading varkensvlees).
Paul Rycaut, The Present State of the Ottoman Empire 3rd Ed. (London: J. Starkey and H. Brome, 1670) Bron: https://www.ias.edu/ideas/2017/hathaway-chief-eunuch
Eunuchen
Een eunuch is een man die gecastreerd is om politieke redenen. De Osmaanse sultans hadden heel wat eunuchen. Ze werden vaak als bewaker van de harem van de sultan ingeschakeld of werkten als slaaf of als ambtenaar. Ze waren gegeerd omdat ze geen kinderen konden verwekken bij de vrouw(en) van de sultan of hun meester. De sultans dachten ook dat ze beter te vertrouwen waren omdat ze geen kinderen hadden aan wie ze mogelijke rijkdom of titels zouden kunnen doorgeven.
Omdat de sharia, de islamitische wet, verbiedt van slaven te verminken, gebeurde dat vaak buiten het Osmaanse Rijk. Er waren zowel Afrikaanse als Europese eunuchen maar het waren enkel de Afrikaanse zwarte eunuchen die de harem mochten bewaken.
Eunuchen konden erg belangrijke functies bekleden. Zo was de Kizlar Agha, het hoofd van de eunuchen die de harem van de sultan bewaakten, in de 17de en 18de eeuw na de sultan de derde belangrijkste en machtigste persoon in het Osmaanse Rijk.
Wil je meer weten over de Arabische slavenhandel, lees dan zeker ook Hoofdstuk 7 over ‘Afrika in de greep van de slavenhandel’.
EEN DUBBELZINNIGE RELATIE MET EUROPA
Schuilplaats voor Spaanse joden
Al sinds de Romeinse tijd woonden er heel wat joden in Spanje. Ze worden Sefardische joden genoemd. In 1492 besluit het katholieke koningspaar Ferdinand II en Isabella alle joden het land uit te jagen (met het Verdrijvingsedict). Willen ze toch blijven, dan moeten ze katholiek worden. De meeste joden vertrokken naar Portugal (al werden ze daar in 1497 op dezelfde manier weggejaagd), Noord-Afrika en het Osmaanse Rijk. Men denkt dat er toen zo’n 200.000 Sefardische joden uit Spanje en Portugal wegvluchtten.
De Osmanen zien de joden graag komen. Ze staan bekend als goede vakmannen en ze zorgen voor inkomsten omdat ze veel belasting moeten betalen. Christenen en joden konden namelijk het recht afkopen om in het Osmaanse Rijk te leven en toch hun geloof te behouden. Deze belasting heet djizja en was een van de belangrijkste inkomensbronnen van het Osmaanse Rijk. De joden en christenen bleven echter wel tweederangsburgers die niet dezelfde vrijheid hadden als de moslimburgers.
Keizer Karel V vs “Keizer” Süleyman I
Keizer Karel V (1500 – 1558) streed tijdens zijn heel regeerperiode tegen het Osmaanse Rijk. Hij heeft daar twee belangrijke redenen voor: de veroveringsdrang van de Sultans én zijn geloof.
VEROVERINGSDRANG
Zo sluit Frans I, de koning van Frankrijk, een verbond met Sultan Suleyman I. Frankrijk was ingesloten door het Habsburgse Rijk van Keizer Karel V en voerde er bijna voortdurend oorlog mee. De Turkse hulp was dus meer dan welkom. In 1568, Keizer Karel V is dan al overleden, vraagt ook Willem van Oranje (Nederland) geld en soldaten aan het Osmaanse Rijk om hem bij te staan in zijn oorlog tegen Spanje.
Uiteindelijk sluit Keizer Karel V een wapenstilstand met de Osmanen. Daarbij wordt Karel V niet als keizer maar als koning van Spanje genoemd. Door de Turkse verovering van Constantinopel (1453) zag de Sultan zich als de enige echte opvolger van het Romeinse Rijk en vond hij dat de keizerstitel niemand anders toekwam.
GELOOF
Geloof wordt ook gebruikt om het iedereen die samenwerkt met de Osmanen samenwerking moeilijk te maken. Of het nu gaat over de Venetiaanse handelaars of over de Franse koning, telkens worden ze verweten verraders te zijn doordat ze de vijanden van het christelijk geloof helpen.
QUIZ
(Uit: “Sultans, slaven en renegaten : de verborgen geschiedenis van het Ottomaanse rijk”,Acco, Leuven, pg.66-67 door Joos Vermeulen (2001). )
MEER WETEN?
Het Millet-systeem
Men verdeelde de Millets op basis van de volkeren van het boek: joden, christenen en moslims aanbidden eigenlijk dezelfde God en zijn allemaal kinderen van Abraham. Er waren er vier: de heersende islamitische millet en de orthodoxe, christelijke en joodse millets. Dit systeem zorgde ervoor dat er weinig religieuze spanningen voorkwamen in het Osmaanse Rijk.
Het is wel zo dat je moslim moest zijn en Osmaans Turks moest kennen om een belangrijke functie te kunnen krijgen. De niet-moslim millets werden dus in de praktijk als tweederangsburgers bekeken. Bovendien moesten zij een hoge belasting betalen (djizja) die de moslims niet moesten betalen.
Liever Turks dan Paaps
Vanaf 1568 voeren de Noordelijke Nederlanden onder leiding van Willem van Oranje oorlog tegen Spanje. Het is een onafhankelijkheidsstrijd en ook een geloofskwestie. In het Spaanse Rijk wordt op dat moment iedereen die niet katholiek is, streng vervolgd. De ketters worden soms zelfs levend verbrand.
De vooral protestantse volgelingen van Willem van Oranje (ze noemen zichzelf Geuzen) zijn dan ook fel anti-katholiek. Er duiken spreuken op als “Liver turcx dan paus” (Liever Turks dan Paaps) en “Al is den Turck gheen Christen genaemt, Hy en heeft niemant om tgeloove gebrant” (Al zijn de Turken geen christenen, ze hebben in elk geval niemand verbrand omwille van zijn geloof). Ze verwijzen daarmee naar de godsdienstvrijheid die er binnen het Osmaanse Rijk bestaat: christenen en joden kunnen er hun eigen geloof belijden als ze maar een belasting (djizja) betalen.
Men toonde dat soms openlijk door een geuzenpenning in de vorm van een halve maan (het symbool van de Turken) op de kleren te naaien.