Hoofdstuk 3
DE PORTUGESE & SPAANSE ONTDEKKINGSTOCHTEN (1400-1500)
MOTIEVEN
Ze hebben goede redenen om uit te varen.
Een kroniekschrijver somt de motieven van prins Hendrik op, om Portugese schepen naar het zuiden te sturen.
Prins Hendrik de Zeevaarder werd bewogen door:
- de wens om het land te kennen voorbij de Canarische eilanden en Kaap Bojador, want tot zijn tijd was noch door geschriften, noch door menselijke herinnering iets met enige zekerheid bekend omtrent het land voorbij die kaap.
- de wens een christelijke bevolking te vinden of enkele havens om zonder gevaar binnen te kunnen varen voor de handel, die grote winst voor ons land zou opleveren.
- het geloof dat de macht van de Moren veel groter was in dat deel van Afrika dan algemeen werd aangenomen en dat het nodig was om er de omvang van te bepalen.
- het feit dat hij in eenendertig jaar van strijd tegen de Moren geen christelijke koning had gevonden, noch een buitenlandse heer die hem, uit liefde voor Jezus Christus, zou willen helpen in zijn strijd.
- het verlangen om het geloof in Jezus Christus te doen toenemen en hem al de zielen te brengen, die gered kunnen worden.
- zijn horoscoop waardoor hij zich moest bezighouden met grote en nobele veroveringen en bovenal proberen die dingen te ontdekken die voor andere mensen verborgen zijn en geheim.
Sociaal Politiek
- bepalen hoe groot de macht van de islam is
- christelijke bondgenoten vinden om handel te drijven en oorlog te voeren tegen de islam
Sociaal Economisch
- veilige havens ontdekken en zonder gevaar handel drijven,
- nieuwe gebieden ontdekken
Sociaal Cultureel
- heroveren islamitische gebieden na mislukking kruistochten
- heidenen bekeren
- horoscoop als drijfveer
QUIZ
PORTUGESE ONTDEKKINGSREIZEN (1434 – 1501)
Weinig concurrenten
De Portugezen nemen dus hun tijd om de nieuwe vaarroutes te ontdekken. Ze kunnen dat ook omdat ze, zeker in het begin, nauwelijks concurrentie krijgen. Engeland, Frankrijk, Spanje en de Vlaamse, Hollandse of Italiaanse steden nemen op dat moment namelijk zelf geen initiatief.
Honderdjarige Oorlog
Engeland en Frankrijk voerden oorlog en dat slorpte al hun aandacht en middelen op. Die oorlog duurde van 1337 tot 1453 en wordt ook wel de Honderdjarige oorlog genoemd.
Klik hier om het volledige schilderij te zien.
Reconquista
Spanje is sinds de 8ste eeuw door de moslims (of de ‘Moren’) veroverd. Vanuit enkele koninkrijken in het Noorden proberen de christelijke koningen het grondgebied weer in handen te krijgen. Ze doen daar bijna 800 jaar over. Deze periode wordt ook de Reconquista genoemd (Spaans voor “Herovering”). De Reconquista eindigt in 1492 met de val van het Koninkrijk Granada. Vanaf dat moment is Spanje weer helemaal in christelijke handen.
Holland is te zwak
In het graafschap Holland zijn er tussen 1345 en 1490 voortdurend conflicten. De edelen en de steden liggen overhoop en proberen elk zoveel mogelijk macht te verwerven. Er zijn twee kampen: de “Hoeken” (van het woord haak) en de “Kabeljauwen”. Door de strijd verzwakt Holland zichzelf waardoor het niet de middelen heeft om schepen uit te rusten om op ontdekkingsreis te gaan.
Klik hier om de volledige miniatuur te zien.
Vlaamse & Italiaanse steden
De Vlaamse en Italiaanse steden profiteren van het handelssysteem zoals het dan bestaat. Ze hebben het dus niet nodig van dure ontdekkingsreizen op te zetten.
QUIZ
DE SPANJAARDEN GAAN VIA HET WESTEN
- de oostelijke route is in handen van de Osmaanse sultan die de karavaanroutes controleert;
- de zuidelijke route is in handen van de Portugezen die langs de hele Afrikaanse kust forten en versterkte handelsvestigingen hebben opgezet;
- de noordelijke route is geen optie omdat ze versperd wordt door ijsvlakten en de schepen niet bestand zijn tegen aanvaringen met ijsschotsen en ijsbergen.
MEER WETEN?
© John Green / Crash Course
Christoffel Columbus, Vasco da Gama en Zheng He
Intussen heb je meer geleerd over de Portugese ontdekkingsreiziger Vasco da Gama, iedereen kent ook Columbus die voor Spanje op ontdekkingsreis ging maar wist je dat ook de Chinezen al verre reizen over de oceanen maakten? En dat hun schepen vele malen groter waren dan de schepen die de Europeanen op dat moment konden bouwen? Nieuwsgierig? Bekijk dan dit grappige filmpje van Crash Course op YouTube.
Trotse Portugezen
Portugal is nu een vrij klein land dat wereldwijd niet veel betekent maar in het verleden was het door zijn ontdekkingsreizen een echte wereldspeler. In Lissabon wordt dat herdacht met twee monumenten:
1. De “Torre de Belém” (toren van Belém): deze toren op de oever van de Taag is in het begin van de 16de eeuw gebouwd om de ontdekkingsreizen van Vasco da Gama te herdenken.
2. De “Padrão dos Descobrimentos” werd in 1960 gebouwd toen de 500ste sterfdag van Hendrik de Zeevaarder werd herdacht. Op het momnument staan 33 figuren die iets met de Portugese ontdekkingsreizen te maken hebben. Je vindt de volledige lijst door hier te klikken.
Ga ze zeker eens bezoeken als je in Lissabon bent. Ze liggen allebei aan de oever van de Taag op een kleine kilometer van elkaar.
VOORWAARDEN
Bovendien zijn intussen een aantal voorwaarden vervuld die verre reizen iets minder risicovol maken.
De aarde is rond
Alhoewel de meeste geleerden ook in de Middeleeuwen weten dat de aarde rond is, gelooft niet iedereen dat. Daardoor hebben veel zeevaarders schrik om verder weg te varen. Ze zijn namelijk bang dat ze van de aarde af zullen vallen.
Er doen ook allerlei angstwekkende verhalen de ronde over vuur- en ijszeeën, over zeemonsters die schepen aanvallen en verslinden, …
Bovendien is de diameter van de aarde dan nog onbekend waardoor men de breedte van de oceanen niet kan inschatten. Dat is een van de redenen waarom Colombus dacht dat hij al in India was aangekomen terwijl hij in werkelijkheid niet eens halfweg was.
In het begin van de 15de eeuw herontdekken de Europeanen echter het werk van de Griekse geograaf Ptolemaeus die al in de 1ste eeuw van onze jaartelling aantoont dat de aarde rond is.
Op basis van zijn werk en dat van andere Griekse wetenschappers, slaagt men er ook in om de diameter van de aarde steeds preciezer te berekenen.
Klik hier voor een afbeelding van de volledige (originele) afbeelding.
Betere schepen
Tot dan toe bleven de meeste schepen op hun reizen dichtbij de kust. Om Amerika te bereiken, moest men zich echter op de Atlantische Oceaan wagen. Dat vraagt echter veel van een schip: als er een probleem is, kan je niet snel aan land om dat te repareren. Je kunt ook niet even gaan schuilen als er felle stormen woeden. De voorraden eten en drinken die je moet meenemen zijn ook veel groter.
Bovendien werden de schepen vol rijke handelswaar uit de nieuw ontdekte gebieden ook geregeld overvallen door piraten en kapers.
Essentieel om aan de oceaanvaart te kunnen beginnen waren dus
Betere instrumenten
Wetenschappers ontwikkelen en verfijnen instrumenten waarmee zeelui zich ook op volle zee kunnen oriënteren om zo hun koers te bepalen. Zo zijn er:
- het kompas voor de windrichting
- het kwadrant en het astrolabium voor de breedtegraad
- de scheepsklok voor de lengtegraad
- de zandloper (28 sec) en een log (plank/touw en knoop per 14,4m) om de snelheid in knopen te meten
Op die manier weet de kapitein waar hij zich met zijn schip bevindt.
Betere kaarten
De zeelui gaven nauwkeurige informatie door over de kusten waar ze langs gevaren waren. In gespecialiseerde ateliers in Venetië, Genua en Barcelona tekenen cartografen op basis van die informatie ‘portolanen’ of gedetailleerde tekeningen van de kust (met onder meer inhammen, havens, rivieren, eilanden, kliffen en rotsen). Ze geven ook aan hoe lang het duurt om van de ene bestemming naar de andere te varen. Deze ‘portolaan-kaarten’ hielpen de zeelui en ontdekkingsreizigers om hun reizen sneller en met veel minder risico’s te ondernemen.
Gezien de beperkte middelen waarover de cartografen toen beschikten, waren deze kaarten verbazingwekkend precies. Eigenlijk weten onze wetenschappers nog steeds niet hoe de middeleeuwse kaartenmakers erin slaagden ze te maken. Lees dit artikel over “Het raadsel van de portolanen”.
CONCURRENTIE
Portugal en Spanje verdelen de wereld onder elkaar
Portugal en Spanje sturen de ene na de andere ontdekkingsreis uit. Nog voor Vasco Da Gama onder Portugese vlag terugkeert van zijn succesvolle poging om naar Indië te varen, keert Columbus bij de Spaanse koning terug van zijn expeditie met het nieuws dat hij de oceaan succesvol heeft overgestoken.
Elk land waar de ontdekkingsreizigers voet aan wal zetten, claimen ze voor hun vorst. Om te vermijden dat ze elkaar voor de voeten lopen (wat telkens de voor de nodige spanning tussen beide landen zorgde), verdelen ze de wereld in twee. Ze gebruiken daarbij de paus als scheidsrechter. Zo proberen ze meteen ook alle andere landen uit te sluiten.
Ze gebruiken hierbij het nieuwe “mare clausum” principe: het idee dat je in open zee een grens kan trekken en geen natuurlijke grenzen nodig hebt (= zgn. gesloten zee).
In het Verdrag van Tordesillas (1494) trekt men een grens dwars door de Atlantische Oceaan. Dan wordt bepaald dat alles wat ten westen ligt van Brazilië aan Spanje toekomt, wat ten oosten ligt is voor Portugal.
En met het Verdrag van Zaragoza (1529) trekken ze de lijn door in de Stille Oceaan aan de andere kant van de wereld: alles ten oosten van de Molukken werd Spaans, het deel ten westen ervan is voor Portugal.
Om logische redenen weigerden De Nederlanden, Frankrijk en Engeland deze verdeling te aanvaarden.
MEER WETEN?
© CollegeHumor
Christopher Columbus was a murderous moron
Was Christoffel Columbus echt de moedige zeeman die met gevaar voor eigen leven Amerika ontdekte? Of is hij in werkelijkheid een moordzuchtige idioot? Wat is waarheid, wat is mythe? Je komt er heel wat meer over te weten in dit grappige filmpje van CollegeHumor op YouTube (in het Engels).
door William Hogarth (gestorven in 1764)
Het ei van Columbus
Toen Christoffel Columbus na zijn eerste ontdekkingsreis terug in Spanje was, werd hij uitgenodigd voor een maaltijd bij Kardinaal Mendoza. Er waren ook een aantal Spaanse edellieden aanwezig die Columbus belachelijk proberen te maken door te zeggen dat het nu ook weer niet zo moeilijk was geweest om Indië (toen wisten ze nog altijd niet dat Columbus eigenlijk in de Caraïben terechtgekomen was) te vinden. Ieder mens met verstand had dat eigenlijk gekund, volgens de aanwezige Spaanse edelen.
Columbus antwoordde niet maar nam een hardgekookt ei. Hij vroeg de andere tafelgasten om het ei op zijn punt te laten staan. Iedereen probeerde maar het lukte niemand: het ei viel telkens omver. Daarop nam de ontdekkingsreiziger het ei en klopte het stevig op tafel neer: de punt werd ingedeukt en het ei bleef staan. Hij bedoelde daarmee dat veel dingen pas eenvoudig zijn als iemand het eens heeft voorgedaan.
Dit verhaal komt uit het boek “Historia del Nuevo Mundo” (Geschiedenis van de Nieuwe Wereld, 1565) van de Italiaanse geschiedschrijver Girolamo Benzoni. Het is wellicht verzonnen.
Vandaag gebruiken we de uitdrukking “hij of zij heeft het ei van Columbus gevonden” als we bedoelen dat iemand een slimme oplossing voor een moeilijk probleem heeft bedacht.
Bron: Wikipedia