Hoofdstuk 18
KENNIS VAN DE WERKELIJKHEID (ca. 1500 – ca. 1700)
EEN NIEUWE MANIER OM TOT KENNIS TE KOMEN
Tot aan het humanisme steunden wetenschappers vooral op het werk van geleerden uit de oudheid. Maar soms komen de beschrijvingen van de antieke geleerden niet overeen met wat de humanisten zien of ervaren. Daarom gaan ze zelf op onderzoek. Vaak komen de humanistische wetenschappers tot een andere en zelfs tegenstrijdige conclusie dan hun antieke voorgangers. Ze nemen er dan ook afstand van en vallen ze zelfs aan.
De nieuwe wetenschapsmethode van de 17de eeuw wordt hierdoor een combinatie van waarnemen, experimenteren en redeneren.
Francis Bacon (digitaal bewerkte gravure – 1658), Londen
Wat?
Voorbeeld?
Als we een voorwerp in water onderdompelen, stellen we vast dat het waterniveau stijgt naargelang de massa in het water.
Wie?
Wanneer?
17de eeuw (1561 – 1626)
Stroming?
René Descartes (tekening ca. 1640), ETH-Bibliothek, Zurich
Wat?
Voorbeeld?
We zien een voorwerp in het water kleiner dan het werkelijk is. Met andere woorden onze zintuigen bedriegen ons of leiden ons af. Door te redeneren komen we tot de conclusie dat dit gezichtsbedrog gebeurt onder invloed van het water dat als lens fungeert en door de lichtinval.
Wie?
Wanneer?
17de eeuw (1596 – 1650)
Stroming?
In de praktijk kunnen wetenschappers van de 17de eeuw makkelijker experimenten uitvoeren door middel van nieuwe instrumenten, zoals de microscoop en de telescoop.
Op grond van de waarnemingen of experimenten die ze dankzij deze nieuwe wetenschappelijke instrumenten kunnen doen, ontwikkelen zij theorieën of natuurwetten, die geldig zijn tot het tegendeel bewezen wordt.
COPERNICUS ZORGT VOOR EEN ANDER WERELDBEELD
De Poolse geleerde Nicolaus Copernicus (1473 – 1543) doet in de 16de eeuw een verbazende ontdekking die de wereld (letterlijk) op zijn kop zet. Zijn ontdekking wordt vaak de ‘Copernicaanse revolutie’ genoemd omdat zijn denkwijze een bocht van 180° vereist.
Middeleeuwen
De aarde staat centraal, gevolgd door maan, planeten/zon, sterren-beelden en God.
Nieuwe Tijd
De zon staat centraal, gevolgd door de planeten (o.a. de aarde), de maan draait rond onze planeet
Galileo Galilei
Meer en meer andere geleerden, zoals Galileo Galilei (1564 – 1642) verdedigen de theorie van Copernicus. Nieuwe waarnemingen met verbeterde instrumenten zorgen voor nieuwe bewijzen.
Copernicus trekt daarbij niet in twijfel dat God de schepper is, maar verdedigt God als ingenieus schepper van een meer doordacht systeem dan tot dan toe door de mens wordt aangenomen.
Botsen met de kerk
In het begin kwam de kritiek op de nieuwe denkbeelden van Copernicus vooral van Luther en Calvijn die vinden dat de theorie van Copernicus tegen de Bijbel ingaat.
De katholieke kerk reageert pas fel als Galileo Galilei (1564-1642) de ideeën van Copernicus gaat uitwerken en onderbouwen. Galilei moet zich verantwoorden voor de kerkelijke rechtbank, hij krijgt het verbod om nog les te geven en uiteindelijk levenslang huisarrest. De kerk zette het boek van Copernicus op de index van verboden boeken.
Johannes Kepler
Ongeveer tegelijk met Galileo Galilei werkt Johannes Kepler (1571 – 1630) op de ideeën van Copernicus. Hij ontdekt een aantal natuurwetten over de beweging van hemellichamen. We noemen die wetten nu de wetten van Kepler.
- Zo beschrijft hij dat de planeten rond de zon bewegen in een ellipsvormige baan;
- én dat de planeten sneller over hun baan bewegen als ze dichter bij de zon staan.
Kepler en Galilei kenden elkaars werk maar hebben elkaar nooit ontmoet.
Ons zonnestelsel op de manier volgens Ptolemaus. Door Petrus Apianus in het boek “Cosmographia” (1524), Cardiff University Library
Ons zonnestelsel op de heliocentrische manier volgens Copernicus. Door Nicolaus Copernicus in zijn boek “De revolutionibus orbium coelestium” (1543), Jagiellonian Library, Krakau
Ons zonnestelsel zoals we het vandaag tekenen. Zie de elipsvormige banen van de planeten zoals Johannes Kepler die heeft beschreven.
God wordt meer en meer overbodig als verklaring voor mens en wereld. Toch blijven wetenschappers in wezen gelovige christenen, want ze gaan er van uit dat het onderzoek van de natuur hen dichter bij God brengt.
Ze doen het onderzoek wel los van de kerk, vaak met de steun van invloedrijke personen.
DE DOORBRAAK VAN DE WETENSCHAP
Door de opkomst van koffiehuizen (openbaar), vrijmetselaarsloges (geheime organisaties) en salons (privé) wordt de verspreiding van de nieuwe ideeën mogelijk gemaakt.
In die koffiehuizen, vrijmetselaarsloges en salons wordt namelijk gediscussieerd over de actualiteit en de politiek, luistert men naar muziek, poëzie en filosofische redevoeringen … en kijkt men soms naar wetenschappelijke experimenten.
Tekeningen en spotprenten, pamfletten, kranten en tijdschriften brengen de nieuwe ideeën snel, goedkoop en soms in het geheim tot bij een breed publiek.
Een koffiehuis in Londen (Anoniem, ca. 1668)
TInwijding van een meester in een vrijmetselaarsloge (anonieme kunstenaar, 18de eeuw)
The Laterna Magica door Paul Sandby (ca. 1760)
British Museum, London
De groeiende populariteit van de wetenschappen en haar experimenten aan het hof en bij de burgerij zorgt er voor dat niet alleen de nieuwe wetenschappelijke methodes worden verspreid maar ook en vooral de nieuwe manier van denken, die alles verwerpt dat tegen het verstand ingaat.
Deze beweging waarbij men los probeert te komen van de traditionele, door middeleeuwse en kerkelijke autoriteiten verkondigde ideeën, noemt men de verlichting.
MEER WETEN?
Nieuwe wetenschapsmethodes
De manier om aan wetenschap te doen, verandert drastisch met Francis Bacon, René Descartes en Galileo Galileï. Wat de nieuwe manier is die deze wetenschappers ontwikkelen en invoeren, krijg je in dit filmpje op een luchtige manier uitgelegd. Kijk je even mee naar dit Crash Course filmpje?
Eerherstel voor Galileï … na 359 jaar!
Het duurde tot 1992 tot paus Johannes Paulus II verklaarde dat de Rooms-Katholieke Kerk verkeerd was geweest toen ze Galileo Galilei
veroordeelde omdat hij beweerde dat niet de aarde maar de zon het middelpunt van ons zonnestelsel was.
Galileo Galilei werd in 1633 door de inquisitie gedwongen te verklaren dat hij zijn idee “herriep, vervloekte en verafschuwde”. Maar dat was gebaseerd op een “tragisch wederzijds misverstand” zei de paus in 1992.
Vergeven en vergeten?